مصباح کفعمی (کتاب)

«جُنة الأمان الواقیة و جَنة الإیمان الباقیة»، معروف به مصباح الکفعمی تألیف تقى‌الدین ابراهیم بن على کفعمى (۸۴۰ - ۹۰۵ هجرى) در موضوع ادعیه و زیارات مى‌باشد. کتاب مصباح بعد از «البلد الأمین» نوشته شده و در حقیقت منتخب و خلاصه‌اى از آن است. شیخ کفعمى کتاب مصباح را در سال ۸۹۵ هجرى تألیف کرده است یعنى ۱۰ سال قبل از وفات.

ارزش کتاب

کتاب مصباح به خاطر مقبولیت عام و توجه گسترده به آن بارها از آن استنساخ شده است به طورى که در همان قرون اولیۀ تألیف کتاب، خانه‌ها و سرزمین‌هاى اسلامى را فرا گرفت.

کفعمى در مقدمۀ کتاب مى‌گوید: «کتاب مصباح را از کتاب‌هاى مورد اعتمادى جمع‌آورى کردم که باید به ریسمان محکم آنها چنگ زده شود و آن را به گونه‌اى مرتب کردم که خوانندۀ آن را به بالاترین درجات وصول به حضرت حق برساند.»

نکتۀ دیگر در ارزش کتاب این است که نام مصباح بر دو کتاب اطلاق مى‌شود:

1. مصباح المتهجد، نوشتۀ شیخ طوسى که به مصباح کبیر هم معروف است.
2. مصباح کفعمى، (کتاب حاضر).

مصباح کبیر شیخ طوسى کتابى بود با مقبولیت بسیار بالا و در اکثر خانه‌ها نسخه‌اى از آن یافت مى‌شد. با آمدن مصباح کفعمى، معروف است که مصباح المتهجد شیخ طوسى نسخ شد و جاى خود را به مصباح کفعمى داد.

محتوای کتاب

مصباح داراى ۵۰ فصل است که ابتداى آن احکام وصیت و طهارت و مقدمات نماز است و با ذکر نمازهاى واجب و مستحب و تعقیبات نماز وارد بحث ادعیه شده است.

اعمال شب و روز و ادعیۀ مختلف هر یک در فصل‌هاى جداگانه‌اى ذکر شده است. از فصل ۴۱ بحث زیارات شروع شده و پس از آن ایام سال را با ذکر ولادت‌ها و شهادت‌هاى ائمه علیهم‌السلام بیان کرده است. سپس اعمال ماه‌هاى رجب تا ذى الحجه را آورده و در پایان کتاب نیز به عنوان خاتمه، آداب دعا را برشمرده که شامل عوامل استجابت دعا و شرایط دعا کننده و کیفیت دعا و مقدمات و شرایط آن است.

نویسنده در پایان کتاب اسامى منابع خود را ذکر کرده که تعداد آنها به ۲۳۸ عنوان مى‌رسد. این کتاب‌ها شامل موضوعات دعا، تفسیر، فقه و زیارات مى‌شود.

ترجمه‌ها و حواشی

کتاب مصباح داراى ترجمه‌هاى متعددى است مانند:

1. ترجمۀ مصباح، از قاضى جمال‌الدین بن فتح‌الله شیرازى ساکن هند.
2. راحة الأرواح، از سید محمدحسین خان موسوى جزائرى.
3. ترجمۀ مصباح، از سید محمدرضا حسینى.
4. مونس العابدین، یا نیک بختیه، که توسط میرزا محمود بن على ترجمه شده است.
5. مصباح الجنان و مفتاح الجنان، از شرف‌الدین بیرمى لارى که علاوه بر ترجمۀ کتاب بر آن مقدمه و خاتمه‌اى نوشته و آن را همراه با تلخیص و تهذیب منتشر نموده است.

همچنین دو حاشیه زیر را می توان در ارتباط با این اثر نام برد:

1. الحاشیة على جنة الأمان، نوشتۀ احمد بن محمد بن على قیومى مصرى.
2. حاشیه بر مصباح، نوشتۀ تقى‌الدین ابراهیم بن على کفعمى. این کتاب مهم‌ترین حاشیه‌اى است که توسط خود مؤلف بر کتاب مصباح نوشته شده است. این حاشیه حجمى برابر با اصل کتاب دارد و بعضى از آنها را در حواشى صفحات کتاب آورده‌اند.

خلاصه کتاب

1. الجنة الواقیة، نوشتۀ مؤلف، که به علت پر حجم بودن کتاب، کفعمى پس از انتشار آن تصمیم به خلاصه کردن آن گرفت و آن را در ۴۰ باب تنظیم کرد. وى اولین کسى بود که کتاب را خلاصه کرده است.
2. الأنوار المقتبسة من المصباح.
3. ضیاء الثقلین، نوشتۀ میرزا حاتم نظّام ملکى.

ایشان علاوه بر منتخب ادعیۀ مصباح، بسیارى از مسائل احکام را اضافه کرده و ادعیه‌اى هم از مصباح المتهجد شیخ طوسى آورده است. در حواشى کتاب نیز تعلیقه‌هایى دارد که با عنوان «منه سلّمه الله» ذکر شده است.

نسخه فعلی کتاب

چاپ استفاده شده در برنامه «جامع الاحادیث نور»، داراى حاشیه‌هاى ارزشمندى از مصنف کتاب و شیخ طوسى مى‌باشد و نسخه بدل‌هاى کتاب در حاشیه آمده است. عناوین فصل‌ها و ادعیه نیز با خط درشت در حواشى کتاب ذکر شده است.

کتاب حاضر به خط میرزا عبدالله حائرى تهرانى در سال ۱۳۲۱ هجرى نوشته شده و در چاپخانۀ مدرسۀ فخریۀ تهران چاپ شده. نسخۀ حاضر نیز از همان چاپ عکس بردارى شده و چاپ سنگى است.

منبع

جامع الاحادیث نور

متن کتاب

جُنة الأمان الواقية و جَنة الإيمان الباقية